Het Amazonegebied in Brazilië en haar bewoners staan al decennia onder zware druk. Het gaat dan ook niet om kleine zaken! Illegale houtkap, ontbossing, verwoesting van het regenwoud, verdrijven van inheemse volken en kleine boerenfamilies, aanplant van nog meer monocultuur, waaronder soja, aanleg van havens en andere infrastructuur, moord en geweld als dat van pas komt…
Ons kabinet en het Nederlandse bedrijfsleven spelen daar een kwalijke rol in. Perspublicaties en rapporten van onderzoeksgroepen en NGO’s brengen misstanden aan het licht waar de Nederlandse betrokkenheid dichtbij staat: “Het zijn de Braziliaanse bedrijven die de wet overtreden, maar Nederlanders krijgen opdrachten voor projecten die er zonder die criminaliteit waarschijnlijk niet waren geweest”. De NL-ambassade wijst hierbij al jaren actief de weg.
Kamerleden stelden vragen hierover maar kregen geen of vage antwoorden. Onder de noemer van ‘duurzaamheid’ worden winsten gemaakt. De havens van Rotterdam en Amsterdam krijgen nog meer soja aangevoerd. De nieuw aangetreden regering van Brazilië onder leiding van president Jair Bolsonaro maakt alles nog erger.
Als instanties en bedrijven zich verschuilen achter anderen, wie is dan nog bereid verantwoordelijkheid te nemen? Vanuit België kwamen berichten over deze misstanden en de Nederlandse inbreng hierin, en daarom hebben Heerlen Mondiaal, de Steungroep Indianen in Brasil en de RK Parochie H. Andreas de onderstaande Open Brief geschreven aan de minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, mevrouw S. Kaag, 17 Nederlandse bedrijven en naar de 2de Kamercommissie Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.
Als bijlage bij deze brief is de open brief gevoegd die 5 pastoraten hebben geschreven aan de Braziliaanse samenleving, klik hier
 |
 |
 |
| R.-K. Parochie Andreas Heerlen | Heerlen Mondiaal | Steungroep Indianen in Brasil |
———————————————————————————–——————————————————
Heerlen, 16 mei 2019
Aan de minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, mevrouw S. Kaag,
aan bestuur, directie en ondernemingsraad van ADM Nederland, Alewijnse Marine, Amaggi, Arcadis Nederland, Boskalis Nederland, Cargill, Damen Shipyards, Derlage Jr. Hout, Havenbedrijf Amsterdam, Havenbedrijf Rotterdam, Hoogendoorn Hout, Houthandel Van der Hoek, Panteia, Siemens Nederland, STC-Nestra, TNO, Van der Sijde Hout
Geachte mevrouw/mijnheer,
Via deze Open Brief willen wij onze verontrusting kenbaar maken over de Nederlandse betrokkenheid bij projecten in Brazilië die enorme gevolgen hebben voor de oorspronkelijke bewoners van het land, voor milieu en leefomgeving, feitelijk voor de hele mensheid. Als lokale organisaties van mensen die zich medeverantwoordelijk voelen voor het wereldgebeuren willen we vanuit onze zorgen u een aantal oprechte vragen stellen.
Wij worden hiertoe mede aangezet door organisaties uit het buitenland die ons oproepen de Nederlandse overheid en het Nederlandse bedrijfsleven over hun optreden in met name het Amazonegebied te benaderen. Daarbij komt dat met belastinggeld van de Nederlandse burger hier zogenaamde ‘ontwikkelingsprojecten’ op gang worden gebracht.
We uiten onze zorgen in een Open Brief, omdat volgens onze overtuiging heel de Nederlandse samenleving betrokken en in het geding is bij hoe onze regering en Nederlandse ondernemers te werk gaan. Daarom vragen wij vriendelijk doch dringend verantwoording. Uw antwoorden op onze vragen zullen wij via dezelfde kanalen als deze Open Brief naar buiten brengen.
Op basis van verslagen in de pers, rapporten van onderzoeksgroepen en NGO’s constateren wij een aantal zeer zorgwekkende ontwikkelingen in het Braziliaanse Amazonegebied. Wat ons daarbij bijzonder verontrust, is de betrokkenheid van het Nederlandse bedrijfsleven en de Nederlandse overheid. Hierover hebben wij een aantal vragen aan de betrokken bedrijven en de Nederlandse overheid.
Nieuwe regering
De zorgen die we nu met u willen delen, hebben we reeds langer. We hebben ze ook eerder naar buiten gebracht, bijvoorbeeld ten aanzien van de aanleg van de Bello Monte-stuwdam, waarbij Arcadis en Siemens betrokken zijn. De nieuw aangetreden president en zijn regering geven ons en vele organisaties in Brazilië (zie met name de als bijlage toegevoegde Open Brief van 16-4-19 van vijf Pastorale Diensten van de R.-K. Kerk werkzaam op het platteland van Brazilië) en de wereld nog grotere zorgen. De rechten van de Inheemse oorspronkelijke bewoners, mensenrechten in het algemeen, het belang van natuur en milieu worden openlijk aan de kant geschoven, zelfs voorgesteld als strijdig met de belangen van het land. We constateren dat de nieuwe president hierbij ingaat tegen de Braziliaanse grondwet en handelt in strijd met internationale verdragen zoals de VN Verklaring over de Rechten van Inheemse Volken en ILO 169 die de rechten van Inheemse Volken internationaal hebben vastgelegd, verdragen ook door Brazilië ondertekend.
Gewelddadige illegale houtkap
Hoewel Europese wetgeving de import van illegaal gewonnen hout verbiedt, kochten Nederlandse bedrijven als Hoogendoorn Hout, Houthandel Van der Hoek, Van der Sijde Hout en Derlage Jr. Hout ‘bloedhout’ van voortvluchtige en schuldig verklaarde mensenmoordenaar Cedro Arana gewoon aan. Deze had negen kleine boeren gemarteld en laten vermoorden. Dezelfde man is eerder beschuldigd van illegale ontbossing. (Informatie: Greenpeace, de Groene 22-8-2018).
Aanleg soja-corridor
Diverse Nederlandse bedrijven worden genoemd in verband met de aanleg van de ‘Corredor Norte’. Dit is een immens infrastructuurproject in de Amazone met ingrepen in rivieren, de aanleg van nieuwe spoorlijnen en geasfalteerde wegen die duizenden kilometers woud gaan doorkruisen. Dit moet ervoor zorgen dat soja uit het midden van Brazilië snel en goedkoop naar buitenlandse markten kan worden verscheept, om daar als veevoer te dienen. De Nederlandse overheid werkt al tien jaar samen met de Brazilianen om de plannen te ontwikkelen. Met subsidie ontwierpen Nederlandse bedrijven een web van havens, geasfalteerde wegen en spoorlijnen die de Amazone moeten gaan doorkruisen. ‘Meer export’ en ‘meer omzet voor het Nederlandse bedrijfsleven’ zijn de doelen van het Ministerie van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Dit zou wel ‘duurzaam’ moeten gebeuren. Bedrijven die worden genoemd: Sojahandelaar Cargill met eigen fabrieken in Amsterdam en Rotterdam, concurrent ADM in de Europoort en Amaggi, het grootste sojabedrijf van Brazilië, met een handelsonderneming in Rotterdam.
Uit onderzoeken blijkt de betrokkenheid van de Nederlandse overheid en veel Nederlandse bedrijven. Nederlandse bedrijven stappen met steun van de overheid in projecten waar duurzaamheid niet bestaat. Veel havens zijn waarschijnlijk illegaal. Arcadis hielp een sojahaven bouwen op een plek waar honderden bewoners op dubieuze wijze werden verdreven. Inmiddels zijn tien sojahavens gebouwd, wegen geasfalteerd, en staan drie spoorlijnen en tientallen havens gepland. Nederlandse bedrijven als Arcadis en Boskalis zijn al actief. Met subsidies schreven het Havenbedrijf Rotterdam en de promo organisatie voor de Amsterdamse haven strategische plannen voor de Braziliaanse binnenvaart.
Bedrijven als TNO, Panteia en STC-Nestra maakten met subsidie een blueprint voor een netwerk van sojaroutes dwars door de Amazone. Die plannen werden met steun van de Nederlandse overheid door onder meer Havenbedrijf Rotterdam en TNO in een werkgroep met Braziliaanse partijen uitgewerkt. Boskalis loodst in twee Amazonehavens sojaschepen binnen, botenbouwers Damen Shipyards en het Nijmeegse bedrijf Alewijnse leverden sleepboten. Lokale bedrijven zorgen ervoor dat lokale bewoners langs de stranden en in de bossen voor een appel en een ei uitgekocht worden, waarna de grond ‘leeg’ aan bijvoorbeeld het havenbedrijf verkocht wordt (“Het havenbedrijf wil een schoon stuk grond, zonder bewoners of juridische procedures”). De schepen van Alewijnse leggen aan in havens die volgens Braziliaanse regelgeving nooit gebouwd hadden mogen worden. Deze “duurzame” Hollandse ondernemers zijn regelmatig een paar stappen verwijderd van illegale ontbossing, dubieuze vergunningen of landroof.
Het zijn de Braziliaanse bedrijven die de wet overtreden, maar de Nederlanders krijgen opdrachten voor projecten die er zonder die criminaliteit waarschijnlijk niet waren geweest. De waterhuishouding in Zuid-Amerika en het klimaat wereldwijd worden door deze ontbossing en structuurwerken totaal ontregeld. Ondertussen rukken megastallen in Vlaanderen en Nederland op.
Amazone en wereldklimaat
“De nieuwe Braziliaanse regering heeft een sleutel in handen om de wereld te beschermen of om het keerpunt in de afbraak van het klimaat te zijn met desastreuze gevolgen”. (Edwin Huizing/Hivos, Daniëlle Hirsch/Both Ends, Kelly Matheson/Witness, Volkskrant 14-11-2018). De Braziliaanse hoogleraar ecologie Philip Fearnside dit jaar in een academisch artikel: “Nieuwe wegen brengen ontbossing tot in het hart van de Amazone: Het beperken van infrastructuurprojecten is essentieel om ontbossing in toom te houden: zodra wegen zijn gebouwd, is de overheid vrijwel alle controle kwijt.” De Amazone is volgens wetenschappers dicht bij het kantelpunt waarop extra ontbossing het ecosysteem onherstelbaar aantast. Als twintig procent van het Amazonewoud is gekapt zullen regen en bosbranden zo veranderen dat een deel van het bos savanne wordt, becijferden milieuwetenschappers vorige maand in Science. Op dit moment is zeventien procent van het bos verdwenen. “Extreme droogtes en overstromingen duiden aan dat het hele systeem nu al uit balans is”, melden de onderzoekers. (Investico – de Groene – Aarde/Boer/Cos)
Mensenrechten en Nederland
Niet alleen de nieuwe regering van Bolsonaro moet de internationale verdragen (o.a. VN – Inheemse
Volken en ILO 169) nakomen. Ook de Nederlandse regering is als ondertekenaar van dezelfde verdragen verplicht nakoming van deze rechten te verdedigen.
Onze vragen
Vragen aan de betrokken bedrijven
Hoe gaat uw bedrijf om met partners beschuldigd/veroordeeld van moord, mensenrechten-schendingen,illegale ontbossing?
Hoe gaat u om met de verantwoordelijkheid als u internationaal en met Braziliaanse partnerbedrijven samenwerkt?
Hoe regelt uw bedrijf binnen het MVO-beleid de verantwoordelijkheid voor heel de keten van het project?
Wat zeggen uw reglementen hierover, het MVO-beleid? Hoe gaat u hier in de praktijk mee om, zijn er consequenties voor verdere betrekkingen? Wat doet de OR in genoemd geval?
Heeft het belang van het Amazonegebied voor het wereldklimaat en de kwetsbaarheid van het gebied invloed op uw beleid ten aanzien van uw activiteiten daar?
Heeft het beleid van de nieuwe Braziliaanse regering invloed op uw afwegingen?
Vragen aan de Nederlandse overheid
Hoe ‘duurzaam’ kan het ontbossen voor havenaanleg en (spoor)wegen plaatsvinden, de industrialisatie van delen van het oerwoud, de aanleg van stuwdammen, het verjagen van Inheemse Volken, de aanplant van nog meer mono-productie als soja? Hoe wordt een afweging gemaakt tussen belangen van havenbedrijven (Rotterdam – Amsterdam), van soja-importbedrijven, van import van nog meer soja voor onze veel te grote veestapel – en hier tegenover het voortbestaan van de Inheemse Volken, de familielandbouw, het oerwoud (‘de longen van de mensheid’), flora en fauna?
Wat betekent het verdedigen van genoemde verdragen voor de Nederlandse regering in de context van de bemoeienis van de NL-ambassade en het bedrijfsleven? Welke instructies krijgen NL-bedrijven t.a.v. structurele situaties van ontbossing, geweld jegens Inheemse Volken, landroof, verdrijving van bevolkingsgroepen?
Kamervragen en brief Minister Kaag
Naar aanleiding van vragen in de Tweede Kamer over de Soja-corridor doet Minister Kaag in een brief
van 8 mei 2018 een aantal opmerkelijke uitspraken met betrekking tot de Nederlandse betrokkenheid:
1. Om te beginnen de titel van de brief: “Betreft uw verzoek inzake Nederlandse inzet voor duurzaam
ondernemen in de Amazone”.
2. Ondernemers uit het Koninkrijk worden geregeld geïnformeerd ‘over de kansen en uitdagingen op het terrein van maatschappelijk ondernemen en verduurzaming in Brazilië die samenhangen met de ontwikkeling van grote infrastructurele projecten’.
3. ‘Er is een dialoog over maatschappelijk verantwoord ondernemen in het algemeen met Braziliaanse overheden en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven.’
4. ‘Hoewel wet- en regelgeving op het terrein van duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen in eerste instantie een verantwoordelijkheid is van de Braziliaanse overheid zelf, heeft het Koninkrijk bijgedragen aan de totstandkoming van het Braziliaanse Nationaal Actieplan Mensenrechten en Bedrijfsleven’.
5. ‘In de Corredor Centro Norte zou er meer gebruik kunnen worden gemaakt van natuurlijk bevaarbare rivieren en bestaande spoorlijnen voor het transport van exportproducten, en veel minder van het vervuilendere transport per vrachtwagen zoals momenteel het geval is.’
6. De Minister noemt gezamenlijke Nederlandse/Braziliaanse symposia over transportvormen met o.a. Braziliaanse bedrijven en overheidsinstellingen. ‘In al deze activiteiten zijn maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid steeds aan de orde geweest.’
7. ‘Activiteiten ter ontwikkeling en bescherming van het Amazonegebied.
In het algemeen steunt Nederland Braziliaanse boeren met kennis over intensivering van de landbouw, onder andere door precisielandbouw, zodat zij op een kleiner areaal een hogere productie kunnen realiseren. Op deze manier kunnen bedrijven groeien zonder areaaluitbreiding. Indirect dragen we zo bij aan het verminderen van ontbossing.’
8. ‘Ook financiert Nederland het Initiatief Duurzame Handel (IDH), dat in Brazilië werkt aan een vermindering van ontbossingen in de deelstaten Mato Grosso en Pará. Door intensieve samenwerking met verschillende pilotgemeenten en de lokale stakeholders, wordt bijgedragen aan het naleven van de strenge Braziliaanse boswet, en het terugdringen van de uitbreiding van de extensieve veeteelt, en daarmee van de ontbossing.‘
De uitspraken van Minister Kaag staan vrijwel haaks op de bevindingen van de onderzoekers en –
zoals naar buiten kwam – van haar eigen ambtenaren.
Daarom voor de minister de volgende vervolgvragen van onze kant:
Gaat de Nederlandse regering verder met het aansporen van het Nederlandse bedrijfsleven na de
onthullingen van onderzoekers en de media? Heeft de nieuwe regering in Brazilië nog gevolgen voor een beslissing hierover?
Mbt 1. Titel van de brief: Spreekt de Minister in de brief wel over dezelfde materie? Zijn er overeenkomsten te bespeuren tussen haar uitspraken en de bevindingen van onderzoekers en eigen ambtenaren?
Mbt 2. Worden naast NL-ondernemers ook NGO’s die waken over milieu en mensenrechten wereldwijd
geïnformeerd? Op welke wijze zijn deze betrokken als kritische waarnemers bij het Nederlandse optreden?
Mbt 3. Een ‘dialoog over MVO’: Was er aanleiding om dit te organiseren? Wat levert dit op in het
huidige Brazilië? Staan politici en bedrijven er niet bekend om corruptie en schending van mensenrechten? Passen NL-bedrijven zich hierbij aan, hoe gaan ze te werk? Wat betekent in deze de nieuwe regering in Brazilië?
Mbt 4. Kan Nederland haar verantwoordelijkheid afschuiven op de Braziliaanse partners? Zegt het MVOverdrag niet dat alle deelnemers medeverantwoordelijk zijn voor heel de keten van het proces? En heeft Nederland – anders dan de Minister doet voorkomen – niet juist een grote rol in de ontwikkeling van de nieuwe sojaroute?
Mbt 5. Bevaarbare rivieren en nieuwe spoorlijnen leiden tot minder vervuiling? Of juist tot enorme
uitbreiding van soja/monocultuur, van industrialisering in de Amazone-regio, openlegging voor meer
verkeer in het totaal?
Mbt 6. “Steeds kwam het thema ‘duurzaamheid’ op tafel….?“ Wat betekent dit woord in deze context? Is deze uitspraak geloofwaardig te maken? Een nieuwe spoorlijn aanleggen door het woongebied van 19 Inheemse Volken: hoe “duurzaam” kan dit? Zijn deze volken betrokken en gehoord? Kan de Minister concrete voorbeelden geven? Hoe verhoudt een milieubeleid voor binnen de grenzen van ons land zich tot een beleid voor het buitenland? Hoe serieus zijn de milieueffecten van spoorwegen en wegen onderzocht?
Mbt 7. Ziet de Minister een vermindering van ontbossing en het areaal voor mono-producten als soja? Ishet niet zo dat Brazilië voor de agro-industrie “te klein” is en al lang buurlanden bezet met haar grootschalige landbouw? Wat draagt Nederland dan bij aan genoemde vermindering?
Mbt 8. Hoe kan Nederland bijdragen aan vermindering van ontbossing en beperking van de extensieve veeteelt, als juist de genoemde ‘strenge’ boswet volledig ongedaan is gemaakt en het grootgrondbezit en de agro-industrie nog meer vrij spel gekregen heeft?
Conclusie
In het Amazonegebied zijn ontwikkelingen gaande die buitengewoon slecht zijn voor de oorspronkelijke bewoners, het milieu, de leefomgeving en het klimaat. Het betreft in sommige gevallen ook illegale en criminele activiteiten. Nederlandse bedrijven en de Nederlandse overheid zijn betrokken bij deze ontwikkelingen. We hopen dat u door het beantwoorden van de hierboven gestelde vragen wilt aangeven hoe u uw betrokkenheid bij de genoemde ontwikkelingen ziet.
Met vriendelijke groet,
namens de aangesloten organisaties,
Geert Bles S.M.A.
R.-K. Parochie H. Andreas Heerlen Mondiaal Steungroep Indianen in Brasil
Palestinastraat 326 Stutterstraat 9 Kouvenderstraat 30
6418 HP Heerlen 6432 AK Hoensbroek 6431 HG Hoensbroek
www.sintandreas.nl www.heerlenmondiaal.nl www.indianeninbrasil.nl