Indianenland in Witmarsum?


Foto: Roberto Liebgott / Cimi Regional Sul – Equipe Porto Alegre

Een jaar of 10 geleden had ik het voorrecht Witmarsum te leren kennen. Nee, niet in Friesland, maar in Brazilië ! Of beter: daarna was ik ook in Friesland, met een boodschap uit de zuidelijke deelstaat Santa Caterina: een boodschap van Witmarsum voor Witmarsum…Witmarsum (Santa Catarina – Br.).

Je gelooft je oren niet, tot je er gewoon bent. In een prachtig dal ligt daar een gemeente met zo’n 3500 inwoners, op 7000 ha.: Witmarsum. Met inderdaad Nederlandse wortels, afstammelingen van de religieuze groepering van de Mennonieten, die eeuwen geleden van Friesland naar Pruisen vluchtten, vervolgens naar Rusland, daar in 1930 na de Com-munistische opstand weer vertrokken, nu richting Brazilië, waar een deel nog weer verder zou trekken en zelfs een 2 de dorp Witmarsum in Brazilië zou stichten! Vandaag een actieve landbouwgemeente, grotendeels werkend in een coöperatie vorm. Gesproken talen: Platduits, Hoogduits en Portugees.

Aan het bezoek aan dit idyllische dorp in Brazilië moest ik denken, terecht of niet, bij nieuws over agrarische peri-kelen in genoemd land. Want de nieuwe president Lula belooft grond terug te geven aan de rechtmatige eigenaren, de inheemse volken van Brazilië. En deze, gesterkt door de nieuwe verhoudingen in het land, voelen zich sterker staan in hun terechte eisen.

Marco temporal

Brazilië is in afwachting begin juni van een belangrijke juridische uitspraak omtrent de ‘marco temporal’. De vraag is: als de Inheemse Volken recht hebben op teruggave van hun  historische gronden, voor welke datum moeten die gronden dan afgebakend en omschreven zijn? Geldt dit tot aan de afkondiging van die rechten in 1988 = vaststelling nieuwe grondwet van Brazilië? Of is dit een doorlopend juridisch proces dat ook vandaag opgeëist kan worden als je de juiste bewijsstukken meebrengt?

Het grootgrondbezit en de Inheemse Volken staan hier totaal verschillend in. De laatste strijden al jaren en hebben nog niet de helft van de geclaimde gronden kunnen terugkrijgen.

De vorige president, een verklaard vijand van de Inheemse Volken, maakte zijn belofte waar om tijdens zijn reg-eringsperiode geen centimeter land aan de Volken terug te geven. Nu moet dus alles anders en zal de strijd op-leven. Zo bijvoorbeeld in Mato Grosso do Sul.

Daniel Kaiowá, leraar, inheems leider en een van de overlevenden van het bloedbad van
Guapoy dat ongeveer een jaar geleden plaatsvond in de gemeente Amambai:"Het trauma is
gebleven in de hoofden van iedereen die hier woont. De vertraging bij de afbakening van het
gebied heeft de conflicten in de regio verder aangewakkerd. We zullen ons eigen land nooit
opgeven…”. En in de zuidelijke deelstaat Rio Grande do Sul was het begin mei j.l. groot feest
bij de Mbya Guarani, toen de rechter beval om een gebied gebruikt door een
elektriciteits-maatschappij terug te geven op grond van terechte historische claims.

De strijd om teruggave van de grond aan de Inheemse Volken zal dus waarschijnlijk snel
verder aanwakkeren. Dat betekent tegelijk een lange juridische weg opgaan. Wie zullen allemaal in zicht komen? Grootgrondbezitters, landbezetters, kolonisten en ook families die
al meer dan een eeuw ‘hun’ grond bewerken zoals misschien de inwoners van Witmarsum?
In Friesland waren ze indertijd nog niet zo geïnteresseerd in de verhalen van hun
naamge-noten in Brazilië.

(Tekst: Wim van Kempen; nieuwsbron Cimi-mei 2023).