Damiana Cavanha, één van de grootste inheemse krijgers van de Guarani- en Kaiowá-volken van de deelstaat Mato Grosso do Sul, is op 7 november overleden. Ze heeft het niet meer mogen beleven dat haar voorouderlijke grond werd afgebakend. De laatste twintig jaar probeerde ze daar te leven in hutjes van zwart zeildoek en resten karton, elke dag vechtend te midden van het geweld van de agro-industrie en de autoriteiten. De officiële oorzaak van haar dood is nog niet opgehelderd.
Damiana was een onvermoeibare strijder voor landafbakening en een voorbeeld voor iedereen die strijdt voor rechtvaardigheid en voor het beëindigen van het juk van het agrarisch kapitaal in Brazilië. Ze werd geboren in 1939 en leidde sinds 990 het kampement Tekoha Apyka’i, dat bestaat uit een groep families die het traditionele grond-gebied bewonen dat is toegeëigend door een suikerrietplantage, aan de rand van de BR-163 snelweg, dicht bij de stad Dourados. In 2012 richtte de Nationale Stichting voor Inheemse Volken (FUNAI) een werkgroep op om het afbakeningsproces te starten, maar dit werd nooit uitgevoerd. Desondanks heeft Damiana al die tijd met haar familie in hun Tekoha gewoond – soms langs de snelweg, soms midden in de suikerrietplantage.
In de 86 jaar van haar leven heeft Damiana veel harde confrontaties overleefd. Zo de gewapende aanvallen van privé-legertjes , uitzettingen en onteigeningen, met of zonder gerechtelijk bevel. Ze heeft een honderdtal politie-agenten weten te weerstaan die op een koude winterdag om zes uur ’s ochtends voor de deur van haar hut stonden om haar, haar man, kinderen en kleinkinderen eruit te zetten omdat daar suikerriet geplant moest worden.
Ze overleefde brandstichting en tractoren die hun hutjes en bezittingen vernielden, de potten, hangmatten, dekens en kleren. Ze overleefde diarree, hoofdpijn en overgeven veroorzaakt door het enige water waar ze toegang tot hadden, dat besmet was met pesticiden van de suikerrietvelden.
Damiana overleefde de pijn van het verlies van haar man, kinderen en kleinkinderen, toen deze werden overreden op de BR-163 snelweg. In totaal kostte de weg het leven aan acht familieleden van Damiana. In alle gevallen vluchtten de chauffeurs zonder hulp te bieden. Ze lieten de lichamen achter op het hete asfalt: Damiana raapte ze op, huilde om ze en plantte ze vervolgens op de bodem van een oeverbos, vlak bij de vergiftigde beek, op haar oorspronkelijke grondgebied. Het Nationale Departement voor Transportinfrastructuur (DNIT) plaatste daarop een bord langs de weg: “Inheemse bevolking op 1 km afstand”. De aanleg van een verkeersdrempel vond men te duur. Wel kreeg op datzelfde moment de fabriek die van de suikerriet ethanol moest maken enorme leningen die ze nooit terugbetaalde.
Met een magische en bijna onverklaarbare helderheid en koppigheid ging Damiana jarenlang de confrontatie aan met de agro-industrie. Haar leven van confrontatie met verschillende vormen van geweld werpt een licht op de behandeling van de inheemse Kaiowá en Guarani in deze regio van het land, opgesloten tussen gebieden van monoculturen landbouw, in een van de ernstigste humanitaire crises ooit in de geschiedenis van Brazilië.
Of het geweld nu kwam van de elektriciteitscentrale, grootgrondbezitters of gewapende mannen, Damiana deinsde er nooit voor terug om de schendingen van haar rechten aan de kaak te stellen. Daarom ontving ze vooraanstaande bezoekers in haar huis – niet alleen gewapende lieden, maar ook mensen die haar strijd steunden: politici van over de hele wereld – uit India, Zuid-Afrika, de VS; inheemse mensen uit Brazilië en andere delen van Amerika; hoogge-*plaatste vertegenwoordigers van de Verenigde Naties en Amnesty International, nationale en internationale NGO’s; rechters, kunstenaars, journalisten, studenten en academische onderzoekers. Ze werden gedreven door Damiana’s wanhopige situatie in haar verzet, verbaasd over de extreme synthese van de inheemse toestand in de regio. Ze fotografeerden haar, luisterden naar haar, namen haar woorden op – maar niets, absoluut niets, bracht de regering ertoe om haar land af te bakenen.
Damiana ’s dood wordt onderzocht. Ze had weliswaar gezondheidsklachten, maar er zouden tekenen van geweld op haar lichaam aangetroffen zijn.
Bron: Cimi, 8 november 2023