Met het aantreden van de nieuwe president Lula voorjaar 2023 hadden de Inheemse Volken van Brazilië terecht grote verwachtingen op verbeteringen en maatregelen die hun positie versterken. Die waren ook hard nodig na het wanbeleid van zijn voorganger Bolsonaro.
Wat is er gebeurd in dit eerste jaar? Hier enkele belangrijke momenten.
De indianen hebben een actieve president gezien bij meerdere bijeenkomsten in binnen en buitenland, waar hij het opnam voor de belangen van de Inheemse Volken, het milieu en het behoud van het regenwoud.
Er kwam een aparte minister voor inheemse zaken, een vrouw van inheemse afkomst. In de jarenlange slepende kwestie over landrechten en landtoewijzing volgens de grondwet (Marco Temporal) verdedigde Lula de uitspraken van de Hoge Raad, die positief waren voor de indianen, tegen de aanhoudende aanvallen van de senaat die in meerderheid de wensen van grootgrondbezitters en ondernemers blijft bedienen.
Er is in Brazilië een sterke tegenmacht, en niet alleen in het parlement.
Organisaties als CIMI wijzen aan het begin van dit jaar op de al maar voortdurende ellende bij het Yanomamivolk, dat aan beide zijden van de grens met Venezuela woont. CIMI spreekt van genocide.
De verwaarlozing door openbare instanties (gezondheidszorg, onderwijs) en bezettingen van de grond door zo’n 20.000 illegale mijnwerkers zouden stoppen, zo werd meerdere keren verklaard. Ondanks de inspanningen ven vele ambtenaren en inheemse leiders om honger en ziektes te bestrijden is het niet gelukt.
De tegenwerking van andere overheidssectoren – het leger, veiligheidstroepen was te groot. Zo werden medewerkers van IBAMA (milieudienst) herhaaldelijk met geweervuur bedreigd bij het optreden tegen de illegale mijnbedrijven. En zo blijven de pijn, de ziektes, de honger, ondervoeding, verkrachting, verwoesting, moorden, de chaos in het land van de Yanomami.
In december kwam een andere geweldsexplosie naar voren: een tiental incidenten bij het Pataxóvolk. Grootgrondbezitters die de strijd om grond van dit volk met geweld willen keren. Hun leider, de casique van 31 jaar werd doodgeschoten, anderen bedreigd en onder vuur genomen.
Grootgrondbezitters en ondernemers zijn bang voor andere tijden en verweren zich.
Een andere situatie komt naar voren met verzet van inheemse volken en kleine boeren tegen mijnbedrijven zoals het Canadese goudmijnbedrijf Belo Sun. Het bedrijf bedreigt gemeenschapsleiders en milieuorganisaties die de zwaar vervuilende activiteiten van de mijnbouw willen weren in een stuk paradijs in de bocht van de rivier de Xingú (Volta Grande do Xingú). Hoe staat de regering Lula tegenover deze mijnbedrijven? Brazilië en de inheemse volken zijn met Lula in een andere tijd beland, maar veel vragen en onzekerheden blijven.
Europa en Mercosul verdrag
Waar staan Nederland en Europa in deze veranderingen in Brazilië?
Milieu en mensenrechten/ inheemse volken, Amazonewoud, het zijn onderwerpen die steeds vaker in onze aandacht staan, maar ook bij het Europees parlement in Brussel.
Dat laatste is o.a. bezig met het Mercosul verdrag een handelsverdrag tussen de EU en een aantal Latijns-Amerikaanse landen, waaronder Brazilië. Recent kwamen er vragen op tafel over de strijdigheid van klimaat en milieubeschermingsclausules die in de ontwerptekst van het verdrag staan en wetsvoorstellen in Brazilië van door de landbouwlobby gestuurde senaat die milieu en mensenrechten aantasten. Kan de EU de aantasting van grondrechten van de Inheemse Volken in een Mercosur verdrag gedogen?
Luis Ventura van CIMI legt verder uit: ”Dit dreigt te gebeuren met de overeenkomst tussen de Europese Unie en Mercosur, waarover al jaren wordt gesproken tussen de partijen. Een schadelijke overeenkomst voor Brazilië, omdat het een productiemodel in stand houdt waarin Brazilië de rol van exporteur van grondstoffen blijft spelen, de uitbuiting van gebieden intensiveert en meer geweld tegen inheemse volken veroorzaakt”.
De progressieve vleugel van het Europees Parlement staat kritisch tegenover de sluiting van de overeenkomst tussen de Europese Unie en Mercosur en benadrukt onder andere dat de overeenkomst de situatie van de inheemse volken in Brazilië verder zal verslechteren. De druk van grote economische belangen op nog niet afgebakende, in afbakening zijnde of zelfs al afgebakende gebieden is namelijk een van de oorzaken van het onophoudelijke geweld tegen traditionele gemeenschappen.
Voor meer informatie: