Twee jaar regering Lula: president en indianen onder druk


Het nieuwe jaar is een goed moment om een balans op te maken. Medewerkers van Cimi (Indianenpastoraat) keken terug en vooruit: hoe gaat het nu met de Inheemse Volken van Brazilië en welke verwachtingen mogen ze hebben van de huidige regering Lula?

In het artikel staan Roberto Liebgott en Ivan Cesar Cima eerst stil bij enkele grote gebeurtenissen van 2024 die Brazilië sterk bezig hielden: het voortdurende geweld jegens inheemse leiders en gemeenschappen, de genocide in Gaza en de houding van de VS, Europa en de VN, de politie die arme mensen in de wijken doodt, agrobusiness – grote boeren en mijnbouwondernemers die een soort hel op aarde sponsorden in 2024 waarbij bossen, suikerrietvelden en zelfs gewassen in brand werden gestoken; misdaden gestimuleerd in alle biomen van Brazilië, met ongekende verwoestingen van mensenlevens en biodiversiteit – praktijken die onomkeerbare klimaat- en milieucrises veroorzaken, met eindeloze droogtes in het Amazonegebied en verwoestende overstromingen in verschillende regio’s, zoals die in mei j.l. in het zuiden van Brazilië.

In 5 punten schetsen de Cimi-mensen een beeld (Waarvan hier een korte samenvatting):

1.Conflicten m.b.t. landrechten
Voor de Inheemse Volken eindigde het jaar 2024 zoals het was begonnen. Twee voorbeelden: de Avá Guarani – in de deelstaat Paraná – werden rond de jaarwisseling van 2023/24 aangevallen met geweervuur en bommen, omdat ze de afbakening van hun oorspronkelijke land opeisten. Een jaar later waren dezelfde agressors actief en schoten op mensen en hutten van de families om die in brand te steken. Hierbij vielen minstens 6 gewonden.

Een andere brute gebeurtenis: januari 2024, deelstaat Bahia. Zwaar bewapende grootgrondbezitters met huurlingen, en gesteund door de militaire politie, gaan de confrontatie aan met een gemeenschap van het Pataxó Hã-Hã-Hãe-volk. Ze vallen het gebied binnen, slaan in op mensen en schieten de religieuze leider Nega Pataxó dood. Haar broer, cacique Nailton Pataxó, wordt ook twee keer geraakt, maar overleeft na lange maanden in het ziekenhuis.

Deze feiten zijn geen toeval. Het zijn geplande provocaties om de kracht van het inheemse verzet te breken en ze af te laten zien van hun grondrechten. Maar waar staan de autoriteiten bij al dit geweld, is een terechte vraag.

Justitie, dat eerder duidelijke taal sprak over de rechten op grond van de Inheemse Volken, verliest zich nu in eindeloze gesprekken van “verzoening” en kijkt daar of grootgrondbezitters en de indianen tot overeenstemmingen kunnen komen. En dit niet op basis van rechten, maar met financiële compensaties, door gronden op te kopen voor de indianen die eigenlijk volgens de grondwet hen gewoon toebehoren. Deze foutieve route, zeggen veel waarnemers, kan ernstige precedenten scheppen en landafbakeningen in het land onhaalbaar maken. De regering beschikt immers niet over de nodige middelen. En wat als partijen het niet eens kunnen worden? Dan geen landtoewijzing? Ondertussen brengt dit verdeeldheid bij de Inheemse gemeenschappen en treden ze terug uit overlegorganen.

Belangrijk is echter ook om te constateren dat er flinke vorderingen gemaakt worden in voorbereidingstrajecten voor landtoewijzing en dat er in 2024 voor het eerst in zes jaar weer een klein aantal (5) toewijzingen is afgerond.

2. Overheidsbeleid
Op regeringsniveau kan men kijken naar wat het aparte Ministerie van Inheemse Politiek doet, nieuw opgericht door de regering Lula. Het liet zich in met landconflicten, bezitsinvasies e.d., promootte evenementen rond culturen van de Volken. Het ministerie was ook betrokken bij onderhandelingen – tussen de uitvoerende, wetgevende, rechterlijke macht, de agro-industrie en het platteland.

Inheems onderwijs: weinig activiteiten om het eigen onderwijs te versterken. Wel was er aandacht voor de oprichting van de inheemse universiteit.

Inheemse gezondheidszorg: in de afgelopen twee jaar is er flink gelobbyd om de inheemse gezondheidszorg te privatiseren. Dit gebeurt zonder overleg met de Inheemse gemeenschappen. Het zou een begin kunnen vormen van de privatisering van heel de gezondheidszorg in Brazilië. Ondertussen is bij voorbeeld de watervoorziening voor de gemeenschappen vaak zeer slecht en heeft deze te maken met vervuild water door landbouwgif.

3. Invasies
Er waren in 2024 voorzichtige pogingen tot meer controle op illegale invasies. Er is echter een onduidelijke taakverdeling tussen de verschillende instanties. De invasies van de gebieden hielden niet op. Houthakkers, mijnwerkers, vissers en agenten van de georganiseerde misdaad bleken nog actiever te zijn. Zo in de Yanomami-gebieden waar duizenden mannen zich illegaal bevinden, er verwoesting van het milieu aanrichten en het leven in de indianengemeenschappen kapot maken.

Hetzelfde scenario bestaat in andere gebieden door bij voorbeeld de illegale activiteiten van bedrijven die hout, erts en palmolie exploiteren. Er is ook een intense uitbreiding van de landbouw en de veeteelt in aan indianen toegekende gebieden.

Deze context wordt verergerd door droogtes en branden in de Amazone. Duizenden en duizenden hectaren bos werden verwoest door de vlammen. Levens bezweken, een ware ecocide werd uiteindelijk ontketend, die ook de Pantanal bereikte. Dit gaat gepaard met uitingen van geweld en bedreigingen tegen mensen. Indringers sloegen, martelden en vermoordden inheemse mensen. In de staten Bahia, Maranhão, Mato Grosso do Sul, Paraná, Pará en Roraima waren de agressies systematisch, waarbij tientallen per-sonen werden vermoord of ernstig gewond raakten. In de meeste gevallen is er geen vervolging van de agressors of verzorging voor de slachtoffers.

4. Overstromingen in Rio Grande do Sul
In mei trof een ware milieuramp meer dan 80 inheemse gemeenschappen van Kaingang en andere volken. Er waren overstromingen, aardverschuivingen en verwoesting van huizen. De deelstaatregering en de gemeentes waren hier absoluut niet op voorbereid. Verschillende organisaties en vrijwilligers sloten zich aaneen samen met de indianen; er werden hulpacties opgezet (ook vanuit Nederland gesteund). Dit voor de tekorten aan voedsel, kleding, dekens, schoenen, dekzeil, drinkwater en andere noodzakelijke gebruiksvoorwerpen voor de getroffen gezinnen.

5. Inheemse organisaties en de Nationale Raad voor Inheems Beleid (CNPI)
De schrijvers van het artikel staan ook stil bij de rol van de Inheemse organisaties in het overheidsbeleid. Daar hebben ze eerder veel bereikt. Nu het parlement in meerderheid de politieke wensen van grootgrondbezitters en de bezittende klasse voorstaat, is het nodig om gepaste afstand te houden. De regering Lula moet teveel compromissen sluiten. Hieraan moeten – voor de duidelijkheid – de inheemse organisaties niet deelnemen. Deze dienen zich volgens de auteurs te concentreren op de fundamentele strijd om land. En dit vooral bij het Hooggerechtshof en de Wetgevende macht, daar waar dit gevecht plaatsvindt en tevens op lokaal niveau bij de gemeenschappen.